Με κάθε επισημότητα και με την συμμετοχή πολλών Ελλήνων εορτάστηκε και φέτος η Εορτή για την 28^η Οκτωβρίου στο Μεγάλο Δουκάτο.

Τον πανηγυρικό της ημέρας εξεφώνησε ο Εξοχώτατος Πρέσβυς της Ελλάδος στο Λουξεμβούργο κ. Άγγελος Υψηλάντης, ο οποίος μεταξύ άλλων τόνισε ότι «το έθνος, ως αναλυτικό εργαλείο, αποδεικνύεται ότι είναι η μόνη οδός για την κατανόηση των σύγχρονων γεωπολιτικών προβλημάτων».

Ακολουθεί η ομιλία του Εξοχωτάτου κ. Πρέσβη

Σεβαστοί πατέρες,

Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι Αξιωματικοί, εκπρόσωποι των τριών όπλων των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων,

Εντιμότατοι κύριοι Δικαστές,

Κυρίες και Κύριοι,

Στο προίμιον της Αλεξιάδος, η Άννα η Κομνηνή εξιστορεί τα γεγονότα της Βασιλείας του πατέρα της, του Αλεξίου Κομνηνού. Εκφράζει σκέψεις ως προς το πώς επιδρά η πάροδος των ετών:

“Ῥέων ὁ χρόνος ἀκάθεκτα καὶ ἀεί τι κινούμενος, παρασύρει καὶ παραφέρει πάντα τὰ ἐν γενέσει καὶ ἐς βυθὸν ἀφανείας καταποντοῖ, ὅπου μὲν οὐκ ἄξια λόγου πράγματα, ὅπου δὲ μεγάλα τε καὶ ἄξια μνήμης, καὶ τά τε ἄδηλα φύων κατὰ τὴν τραγῳδίαν καὶ τὰ φανέντα ἀποκρυπτόμενος”.

Ο χρόνος, δηλαδή, ρέων ακάθεκτος και διαρκώς κινούμενος, παρασύρει και θέτει κατά μέρος άπαντα τα συντελούμενα και τα καταποντίζει στον βυθό της αφάνειας· σε άλλο μέρος τα ασήμαντα, σε άλλο τα μεγάλα και αληθινά.

Έχουν περάσει πολλά χρόνια, 80 και πλέον, από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγοι από όσους επεβίωσαν, βρίσκονται ακόμη εν ζωή. Όμως, πολλοί από εμάς τους μεταγενεστέρους,  γνωρίσαμε συμπολίτες μας που βίωσαν το “Έπος του 40”- το εθνικό Όχι, την άμεση κήρυξη του πολέμου, την επιστράτευση, τον ενθουσιασμό όσων έφευγαν για το Αλβανικό μέτωπο, τις πρώτες νίκες. “Αἱ ἡμέτεραι δυνάμεις ἀμύνονται τοῦ πατρίου ἐδάφους”, ήταν το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν, του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών, τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, το οποίο σηματοδότησε το ήθος και το πνεύμα της αντίστασης στον εισβολέα. Οι μνήμες παραμένουν. Την απελευθέρωση ακολούθησε, δυστυχώς, η θλιβερή εμφύλια σύρραξη· όμως, η αξία και η σημασία της ηρωϊκής αντίστασης των Ελλήνων στους ισχυρούς της εποχής δεν επηρεάζεται ούτε, βέβαια, ακυρώνεται.

Τα τελευταία χρόνια, καταβάλλεται, συχνά, μια εργώδης προσπάθεια για αναθεώρηση της νεώτερης ελληνικής Ιστορίας. “Εκσυγχρονιστές” κριτικοί, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και δημοσιολογούντες  τείνουν να μειώνουν, αν όχι και να διαστρεβλώνουν, την αξία και την εμβέλεια των γεγονότων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Προσφάτως, σε εκπομπή της ελληνικής τηλεοράσεως, σε μία ιστορική αναδρομή των γεγονότων του 1940, ένας καθηγητής Ιστορίας σε Ελληνικό Πανεπιστήμιο, ισχυρίσθηκε ότι το “Όχι” του Ιωάννη Μεταξά δεν ήταν το μοναδικό στην Ευρώπη. Στο αίτημα  του ερωτώντος δημοσιογράφου να απαριθμήσει μερικά τέτοια “Όχι” από άλλους Ευρωπαίους ηγέτες, δεν υπήρξε απάντηση. “Ἄλαλα τά χείλη τῶν ἀσεβῶν”.

Ο αποδομητικός ζήλος των αναθεωρητών επικεντρώνεται στην έννοια του Έθνους. Σε έναν κόσμο και σε μιαν Ευρώπη πολύ-πολιτισμική, το έθνος, σύμφωνα με αυτούς, έχει πλέον θέση μόνον στα ράφια της Ιστορίας. Όμως, οι πραγματικότητες, οι διεθνείς εξελίξεις τους διαψεύδουν οικτρώς.

Οι Ουκρανοί ήλθαν να μας υπενθυμίσουν πως υπάρχει μία ακατάλυτη αξία της ζωής, ο πατριωτισμός· δηλαδή, τί σημαίνει η  αγάπη για την πατρίδα, μία μαζική αναφορά σε μία κοινή μεγάλη οικογένεια, στο έθνος.

“Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον”, όπως μεταφέρονται τα λόγια του Σωκράτους στον Κρίτωνα του Πλάτωνος.

Ο Δυτικός κόσμος, η Ευρώπη εν γένει, ζουν περιόδους αναθεωρήσεως και αμφισβητήσεως της  ίδιας της υποστάσεώς τους. Ιδεοπληπτικές αγκυλώσεις, οι οποίες κυριάρχησαν στον Δυτικό κόσμο τον 20ο αιώνα και, κυρίως, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθιστούν αδύνατη την ακριβή απεικόνιση της πραγματικότητος. Στην κυριολεξία, πρόκειται για ιδεοληψίες, δηλαδή ψευδο-απεικονίσεις της πραγματικότητος, με κοινό στοιχείο την αποστροφή προς την έννοια του έθνους- το μεγαλύτερο εμπόδιο για την αξιοπιστία των αντιλήψεων αυτών. Η έννοια του έθνους χαρακτηρίστηκε ως μία “φανταστική κοινότητα”^[1], χωρίς ουσιαστική υπόσταση. Σήμερα, καθώς οι διεθνείς εξελίξεις διαψεύδουν αυτές τις θεωρίες, γίνεται αντιληπτή η σημασία του έθνους στην Ιστορία των λαών. Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τους ιστορικούς λαούς, τους “peuples–mondes de la longue durée”, όπως τους χαρακτηρίζει ο Γάλλος Γεωϊστορικός Michel Bruneau, σε πρόσφατο βιβλίο του-μελέτη.

Το έθνος, ως αναλυτικό εργαλείο, αποδεικνύεται ότι είναι η μόνη οδός για την κατανόηση των σύγχρονων γεωπολιτικών προβλημάτων. Η “υγειής” περί έθνους αντίληψη, διευκολύνει την επιστημονική ερμηνεία των σύγχρονων διεθνών ανακατατάξεων. Αντιθέτως, ο εθνικισμός, η “αρρωστημένη” αυτή αντίληψη του έθνους, αποτελεί μίαν ιδεοληπτική εργαλειοποίηση της έννοιας του, συνδυασμένη με σωβινιστικά, μισαλλόδοξα και αντιδημοκρατικά στοιχεία. Ο εθνικισμός, καθώς απαξιώνει οποιονδήποτε άλλον λαό, λειτουργεί αποπροσανατολιστικά. Τέτοιος είναι, επί παραδείγματι, ο ρωσικός εθνικισμός, όπως εκφράζεται σήμερα και ο οποίος πιστεύει πως είναι προορισμένος να σώσει τον κόσμο από την διαφθορά.

Το έθνος παραμένει μία ισχυρή, κοινή αναφορά. Παραμένει, εκτός από απτή πραγματικότητα, και ένα σύμβολο, καθότι συμβάλλει στην συνοχή και στην ενότητα των ανθρώπων. Κατά τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, “το έθνος αποτελεί, κατά κύριο λόγο, πνευματική και όχι υλική ενότητα. Δευτερευόντως μόνον, συνδέεται με βιολογικούς ή και γεωγραφικούς παράγοντες. Εκ του γεγονότος ότι η κοινότης του αίματος και εντός αυτού, του ιδίου γεωφυσικού κόσμου διαβίωση συντελεί στην διαμόρφωση και της πνευματικής φυσιογνωμίας μιας ολότητος ανθρώπων, αποκτούν και οι υλικοί αυτοί παράγοντες σημασία”.

Ιδιάζουσα επιρροή στον σχηματισμό του έθνους ασκεί και ο χρόνος. Για να δημιουργηθεί μια τέτοια πνευματική κοινότητα, χρειάζεται  ένα μακρύ χρονικό διάστημα. Κατά το διάστημα αυτό, νομοτελειακά σχεδόν, συσσωρεύονται γεγονότα τα οποία, κατά τρόπο σταθερό και μόνιμο, επηρεάζουν ολόκληρη την κοινότητα: κοινές αναμνήσεις, κοινά αισθήματα, κοινά τραύματα, κοινές ικανοποιήσεις, κοινά ιδεώδη- αλλά και κοινές επιδώξεις για το μέλλον.

Η πνευματική ζωή μεταξύ των ανθρώπων αναπτύσσεται, κατ’αρχήν, με τον λόγο, με τον διάλογο, έχοντας, ως εργαλείο επικοινωνίας, μια κοινή γλώσσα. Για εμάς τους Έλληνες, η ελληνική, ως γλώσσα διαχρονικών εννοιών και αναφορών, αποδεικνύει και υπογραμμίζει την διάρκεια, στην Ιστορία του γένους.

Η ουσία του έθνους είναι πνευματική, όπως προανέφερα. Η ενότητα του πνεύματος συνιστά την ενότητα του έθνους και το καθιερώνει ως υποκείμενο ιστορικών πράξεων, οι οποίες, ως εκ τούτου, είναι, κατά την φύση τους, πράξεις πνευματικού περιεχομένου, πράξεις πολιτισμού.

Το έθνος εκπληρώνει σωστά την αποστολή του όταν οργανώνεται και διαρθρώνεται σε συντεταγμένη πολιτεία. Η τάση αυτή, δηλαδή η ταύτιση έθνους και πολιτείας, δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο. Οι Έλληνες, στην μακρόχρονη Ιστορία τους, ως φορείς πολιτισμού, δημιούργησαν πολλές μορφές συντεταγμένης πολιτείας: τις πόλεις-κράτη της κλασικής Ελλάδος, τα Ελληνιστικά βασίλεια των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, κοινώς αποκαλούμενη Βυζαντινή και, τέλος, την σύγχρονη μορφή του ελληνικού κράτους, το οποίο γεννήθηκε τον 19ο αιώνα, με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, την διακοσιοστή επέτειο της οποίας εορτάσαμε πέρυσι.

Πρώτιστο μέλημα του έθνους και της κρατικής υποστάσεως, της πολιτείας που το ενσαρκώνει, είναι η ανάπτυξη της εθνικής συνειδήσεως, της αγάπης προς την πατρίδα. Και η αγάπη της πατρίδος είναι “πάθος τῶν λογικῶν ψυχῶν”, όπως λέγει ο Κωνσταντίνος ο Οικονόμος ο εξ Οικονόμων.

Η ουσία του αγώνος των Ελλήνων, από το 1821 έως την ολοκλήρωση και διαμόρφωση της σημερινής Ελλάδος, ήταν η διεκδίκηση της πολιτικής και εθνικής ελευθερίας, εσωτερικής και εξωτερικής. Οι Έλληνες επαναστάτησαν και αγωνίστηκαν για την ανάκτηση της ελευθερίας τους. Το 1940 αμύνθηκαν για την διατήρησή της, καθώς δέχθηκαν εξωτερική εχθρική επίθεση.

Την 28η Οκτωβρίου 1940, με το ιταμό τελεσίγραφο του Ιταλού δικτάτορα, η εθνική ελευθερία των Ελλήνων αμφισβητήθηκε, κινδύνευσε- και αυτό οι Έλληνες δεν μπορούσαν να το ανεχθούν: “φεύγειν μὲν οὐκ ἀνεκτὸν οὐδ᾽ εἰώθαμεν”, λέγει ο Ευριπίδης στην Ἰφιγένεια τήν ἐν Ταύροις. Να φύγουμε; Είναι απαράδεκτο. Δεν είναι συνήθειά μας.

Το πατριωτικό φρόνημα, η εθνική συνείδηση σφυρηλατήθηκαν με αγώνες αίματος, πέρασαν διά πυρός και σιδήρου• δεν αναπτύχθηκαν με αμφιθυμίες και αναθεωρήσεις.

Την 28η Οκτωβρίου 1940, οι Έλληνες, με πλήρη συνείδηση της ιστορικής των συνέχειας, “μεμνησθέντες οἵων ἀνδρῶν ἔκγονοι γεγόνασιν”, άρχισαν μίαν εποποιία εναντίον υπερτέρων δυνάμεων. Στις 28 Οκτωβρίου, εορτάζουμε την απόφαση των Ελλήνων, όλων των Ελλήνων, όπως την εξέφρασε η πολιτική ηγεσία της εποχής, να απορρἰψει την απαίτηση του φασιστικού ιταλικού κράτους, η οποία θα κατέλυε de facto την εθνική κυριαρχία. Στις 28 Οκτωβρίου, αναμιμνησκόμεθα και τιμούμε την δράση του ελληνικού στρατού, αλλά και του άμαχου πληθυσμού, να μεταφράσουν σε πράξη την απόφαση αυτή, πολεμώντας και συμβάλλοντας, ο καθένας κατά τις δυνάμεις του. Σήμερα που, για πολλούς ανθρώπους, η εμπειρία των σχέσεων όσο και οι ειδήσεις-πληροφορίες υποκαθίστανται, παθητικά και αυτονόητα, από συγκεχυμένο συνοθύλευμα τηλεοπτικών εντυπώσεων, η γνώση της ιστορικής μας συνέχειας και η μνήμη αποτελεί ένα ουσιώδες στοιχείο της επιβίωσής μας. Καθότι, συν τοις άλλοις, η μνήμη διδάσκει και συντηρεί την αξιοπρέπεια.

Η στάση αυτή, η θυσία για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας, ούτε λησμονείται, ούτε απεμπολείται· αντιθέτως, προκαλεί θαυμασμό και υπερηφάνεια. Και έτσι πρέπει να συνεχίσουμε. Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου δεν είναι ύμνος υπέρ του πολέμου. Το νόημα του εορτασμού είναι αμειγώς ηθικό: η αξία της αντιστάσεως απέναντι στην αδικία και την απειλή. Η 28η Οκτωβρίου υπενθυμίζει σε τί οφείλεται και πώς εξασφαλίζεται η εθνική κυριαρχία και η εθνική ανεξαρτησία. Για την Ελλάδα δεν μπορεί να υπάρξει μέλλον χωρίς γνώση και αναγνώριση του παρελθόντος.

Σήμερα, η πατρίδα μας δέχεται απειλές και προκλήσεις από έναν σύγχρονο αυταρχικό ηγέτη, εξ Ανατολών. Το κράτος του Ερντογάν, εγκλωβισμένο σε νεο-οθωμανικές ονειρώξεις, προωθεί έναν επικίνδυνο γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Υπάρχουν και πάλι κίνδυνοι προ των πυλών. Για μιαν ακόμη φορά, χρειάζεται εθνική επαγρύπνιση, πίστη και ομοψυχία. Μπορούμε και πρέπει να στηριχτούμε και στους συμμάχους μας, οι οποίοι, και αυτοί, καλούνται να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τα όσα επακολούθησαν, έδειξαν ότι η Ευρώπη έχει ήδη καταβάλει βαρύ τίμημα για όσα εσφαλμένως είχε υποτιμήσει. Ας μη διαπράξει το ίδιο λάθος και με την Τουρκία. Κυρίως, όμως, να μην το κάνουμε εμείς.

Χρόνια μας Πολλά.

Σας ευχαριστώ.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

Πρέσβυς της Ελλάδος στο Λουξεμβούργο

---

^[1] Benedict Anderson, Imagined Communties, Verso, London, 1983